Birçoğumuz için "zoonoz" kelimesinin bir anlam ifade etmediğini söylemek muhtemelen doğru olur. Ancak yakın tarihin en kötü şöhretli hastalıklarından bazıları zoonotiktir: Örneğin HIV primatlardan kaynaklanmaktadır. Diğer zoonotik hastalıklar, antik çağlara kadar uzanan insan deneyiminin bir parçası olmuştur: İlk kuduz vakaları neredeyse 4.000 yaşındadır.

Doğa ilişkilerle doludur; belki de hiçbiri insanlarla hayvanlar arasındaki ilişkiler kadar temel değildir. Binlerce yıl boyunca hayvanlar ve insanlar arasında özel bir bağ oluştu. Günlük yaşamımızda onlarla etkileşim halindeyiz ve sağlıklı olmamız birbirimize bağlı. Bu nedenle zoonoz hastalıklar hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak ve bunların yayılmasını önlemek için hangi konularda dikkatli olmamız gerektiğini bilmek önemlidir.

1. Zoonotik hastalık nedir?

Zoonotik hastalık, yaygın olarak zoonoz olarak adlandırılan, hayvanlar ve insanlar arasında bulaşabilen bir hastalıktır. Patojenler virüsler, bakteriler, parazitler ve hatta mantarlar olabilir.
Bu hastalıkların bazıları hafif, bazıları şiddetli ve hatta kuduz gibi son derece ölümcül olabilir.

2. Zoonoz hastalıklar nasıl yayılır?

Zoonozların yayılmasının dört ana yolu vardır. En yaygın olanı, enfekte bir hayvanın tükürüğü, kanı ve hatta idrarı yoluyla doğrudan temas, yani ısırıklar ve tırmalamalardır. Dolaylı enfeksiyon, kontamine alanlar veya enfekte hayvanların yaşam alanları yoluyla da meydana gelebilir: akvaryum tankları, evcil hayvanın evde veya dışarıda en sevdiği yerler, çiftlikler, ahırlar ve diğerleri. Ayrıca tükettiğimiz yiyecek ve su da zoonozların potansiyel enfeksiyon yolları olabilir.

Küreselleşme, zoonotik hastalıkların daha hızlı yayılması ve daha fazla zarara yol açması anlamına geliyor. Zoonozların etkisine karşı en savunmasız olan bölgeler, belirli yerlerde tıbbi bakıma erişim eksikliği nedeniyle Asya ve Afrika'dır.

3. Zoonozların yayılmasını nasıl önleyebilir ve 

kontrol edebiliriz?

Bunları ortadan kaldıracak mükemmel bir çözüm yoktur ancak aşılama en etkili çözümdür. Aşılar sadece insanları ve hayvanları korumakla kalmıyor, aynı zamanda hastalıkların yayılmasını da önleyerek onları kontrol altına alıyor. Örneğin kuduz aşılar sayesinde yüzde 100 önlenebilir. İnsan ve hayvan hastalarda antibiyotiklerin sorumlu kullanımı, antibiyotiklerin hem insanlar hem de hayvanlar için etkinliğinin korunmasına yardımcı olmak açısından da önemlidir.

Dahası, kendinizi ve başkalarını eğitmek önemli bir fark yaratabilir. Özellikle genç yaşlarda hepimiz günlük olarak alabileceğimiz güvenlik önlemlerinin farkında olmalıyız.

Evcil hayvan sahipleri, evcil hayvanlarının olağandışı davranışlar gösterip göstermediğini düzenli olarak kontrol etmelidir. Dikkat: Sağlıklı görünen hayvanların bile bağışıklık sistemlerinde virüs bulunabilir. Buna pasif virüs vakası denir. Veteriner hekiminizin tavsiyesi doğrultusunda evcil hayvanlarınızı iç ve dış parazitlere karşı korumak da önemlidir.

Ayrıca sokakta karşılaştığınız sokak hayvanlarına ya da açık havada bulunan yabani hayvanlara, ısırık ve tırmalamalardan korunmak için dokunmamalısınız. Vahşi bir hayvanda herhangi bir korku veya çekingenlik belirtisi yoksa özellikle dikkatli olun.
Doğru eylemleri benimseyerek yalnızca kendimizin ve sevdiklerimizin maruz kalma riskini yönetmekle kalmıyoruz, aynı zamanda zoonotik hastalıkların küresel olarak yayılmasını önlemek için üzerimize düşeni de yapıyoruz. Daha fazla bilgi edinmek istiyorsanız doktorunuza veya veterinerinize başvurabilirsiniz.

Kaynaklar

¹ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3234451/#:~:text=Both%20HIVs%20are%20the%20result,to%20only%20a%20limited%20extent (last accessed April 19, 2023)

TR-MSP-0008-2024